“De mens is niet belangrijker dan de natuur”
Een uitspraak van een leerling van de Elisabethschool tijdens de tweede editie van het Rotterdamse basisscholendebat. Dit vond vandaag plaats op Rotterdams Vakcollege De Hef en is georganiseerd door de DebatUnie en Vakmanstad. Het was een dynamische en leerzame middag waarin de leerlingen van de Globetrotter Sterrenschool, Elisabeth- en Jacobusschool het verbaal tegen elkaar opnamen. De onderwerpen van debat waren onder andere verplichte dienstplicht en het duurder maken van vervuilende producten. Ter voorbereiding was er tijdens de filosofielessen van Vakmanstad extra aandacht voor het leren van debattechnieken. Na afloop van de debatwedstrijd zien we dan ook een trotse vakdocent Filosofie, Benno. Met hem bespreken we de relatie tussen de filosofielessen en de kunst van het debatteren.
Wat maakt dat deze leerlingen zich vanmiddag als een vis in het water voelden tijdens het debatteren?
Bij een debat is het de kunst om de ander te overtuigen. De leerlingen die meedoen aan de debatwedstrijd krijgen al jaren filosofielessen van Vakmanstad en dat is te merken als je ze in actie ziet. Dat maakt mij als vakdocent en vakgroepleider trots. Ik zie dan de vruchten van het harde werk dat de leerlingen en mijn collega’s leveren. Deze leerlingen oefenen namelijk al lang met het verwoorden van wat ze denken en het luisteren naar wat een ander zegt. In een debat is het namelijk niet alleen belangrijk een sterk argument neer te zetten, maar ook om inhoudelijk te reageren op de tegenpartij. Om dit te kunnen doen moet je goed kunnen luisteren en dit zijn precies de vaardigheden die ze in de filosofielessen leren.
Wat zijn belangrijke uitgangspunten binnen de filosofielessen en tijdens een debat?
Er zijn dingen die je in een debat beter wel, en beter niet kunt zeggen als je iemand wilt overtuigen. In de filosofielessen van Vakmanstad zijn bijvoorbeeld niet alle antwoorden goed, zoals weleens wordt gedacht over filosofische gesprekken. Dit heeft een aantal goede redenen. In de lessen voeren de leerlingen een filosofisch kringgesprek waarbij de docent de gespreksbegeleider is. In een filosofisch gesprek mag alles gezegd worden, als je maar kunt uitleggen waarom. Het doel van het gesprek is om samen te onderzoeken waarom we denken wat we denken. Je zou het ‘meningsonderzoek’ kunnen noemen. Wanneer er in een gesprek echter alleen maar goede antwoorden zijn kan dit nooit een filosofisch gesprek worden.
Waarom is dat zo?
Wanneer alles goed is, staat er niets op het spel. Wanneer de leerlingen in het gesprek met elkaar iets onderzoeken is de betrokkenheid hoog, ze willen bijdragen omdat er iets te bereiken valt. Als het niet uitmaakt welk antwoord de leerling geeft, omdat dit antwoord toch altijd goed is, verdwijnt deze betrokkenheid meteen. Er wordt zonder betrokkenheid niet nagedacht en niet naar elkaar geluisterd. Er ontstaat het risico dat het gesprek slechts een uitwisseling van meningen wordt. Een dergelijk gesprek levert pedagogisch en didactisch zeer weinig op omdat de leerlingen genoeg hebben aan wat ze al dachten of vonden en niet het gesprek aan hoeven te gaan met iemand die er anders over denkt.
Wat is hierin de rol van de vakdocent als gespreksleider?
Het is belangrijk dat de gespreksleider de rol inneemt van niet wetende luisteraar om zo het denken bij de leerlingen uit te lokken. De kwaliteit van dit gesprek valt en staat bij de vakkundigheid van de docent om dit gesprek te kunnen begeleiden. De docent moet namelijk in staat zijn het gesprek waar nodig ‘op scherp te zetten’ door uitspraken van leerlingen met elkaar te verbinden of tegenover elkaar te zetten. Dit vergt een gedegen kennis van de filosofische domeinen en de vaardigheid om deze te ‘plat te slaan’ en dus te vertalen naar bewoordingen waar de leerlingen iets mee kunnen.
Wat betekenen deze uitgangspunten voor de rest van het onderwijs?
Als we deze eisen niet stellen aan de filosofieles komt zij totaal los te staan van het curriculum waarin ook niet alle antwoorden goed zijn. Tevens leren wij de leerlingen zich nauwkeurig uit te drukken, maar als alle antwoorden goed zijn is hier geen noodzaak toe. Wanneer de filosofieles leerlingen uitdaagt tot nadenken worden zij betrokken denkers die ook bij andere vakken betere vragen gaan stellen wat hun leeropbrengst door het gehele curriculum ten goede komt.
